Nizami CƏFƏROV,

Millət vəkili, Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü

BÖYÜK ŞAİRLƏR

PEYĞƏMBƏRLƏRDƏN SONRA GƏLİR

    Azərbaycan poeziyasının geniş səmasında bir ildırım çaxdı, bir Günəş parladı... Gur səsi, ətrafı bir anda nura qərq edən poetik enerjisi ilə şeiri geniş meydanlara, böyük auditoriyalara çıxardı... Və öz içinə qapılmış, fərdi hisslərin məhbusuna çevrilməkdə olan ədə­biyyatı dar sinələrin məhbəsindən qurtararaq minlərin, mil­yon­­ların mənəvi istifadəsinə verdi. O, yalnız “öz şeri”ni yazıb-oxu­­maqla kifayətlənmədi, nə qədər böyük istedad sahibi olsa da, yalnız özündən demədi, Azərbaycan xalqının “Dədə Qor­qud”dan, Nizamidən, Füzulidən, “Koroğlu”dan, Vaqifdən, Aşıq Ələsgərdən, Səməd Vurğundan, Şəhriyardan... başlayan tükən­məz poetik istedadına yiyə durdu və ustadları özündə ehtiva et­diyinə görə özü də ustadlaşdı. Şifahi ədəbiyyatla yazılı ədə­biyyatı, coşğun, emosional duyğularla fəlsəfi təmkini, fərdi his­slərlə ictimai maraqları, keçmişlə bugünü və gələcəyi ədəbi fə­aliy­­yətində elə birləşdirdi ki, şairləri müxtəlif məktəblərə, cərə­yan­lara, hətta “dəstə”lərə bölməklə onların dəyərini müəy­yən­ləş­dir­məyə öyrəşmiş ədəbi tənqid Zəlimxan Yaqub feno­meni qar­şısında mat qaldı. Azərbaycən poezlyasının ən dərin qatla­rından gələn, zaman-zaman meydana çıxmış müxtəlif “poetik təri­qət­lər”dən, “bədii sapmalar”dan yüksəkdə dayanan, “xalq ruhu”nu dədə malı kimi qürurla daşımağı bacaran böyük şair Azər­baycan ədəbi-bədii düşüncəsinin, estetik fikrinin qarşısında ye­ni bir meydan açdı, “ədəbiyyat budur, poeziya bundan ibarətdir!” dedi...

   Zəlimxan Yaqub Azərbaycan ədəbi-ictimai mühitinə ədə­biy­yatşünaslıq moizələri, nəzəri mülahizələri ilə deyil, özünün yara­dı­cılıq imkanları ilə sübut etdi ki, aşıq sənəti, saz şairlərinin poetik tex­nologiyası bugünün Azərbaycan insanının ovqatını ifadə et­mək üçün çox böyük potensiala malikdir. Ədəbi “modernistlər”in 30-cu illərdə olduğu kimi, 70-ci, 80-ci illərdə, hətta bizim günlərdə də xalq, o cümlədən aşıq şeirini “ömrünü sona çatdır­mış” hadisə saydıqları zaman Zəlimxan Yaqubun gur səsi böyük sə­­nətin həndəvərində dolanan dedi-qoduçuların səsini ba­tırdı, onun sağlam istedadı cəmiyyətin ideya-məslək axtarışlarında ol­duğu bir dövrdə sənətin ideyasızlıq, məsləksizlik gir­dabına yu­var­­lanmasına, zövqsüzlük yaymasına imkan vermədi. Künc­də-bu­­caqda onun yaradıcılığına dodaq büzənlər gec-tez an­lamağa başladılar ki, Zəlimxan Yaqub bu dünyaya xüsusi missiya ilə gəlib: onun vəzifəsi böyük sənətin mövqeyində dayanaraq bö­yük idealları təsdiq və tərənnüm etməkdən, xalqla dövlət arasında əsr­­lər boyu ehtiyacduyulan harmoniyanın yaranmasına sənət­kar-mütəfəkkir xidmətini göstərməkdən ibarətdir.

   Xalqın ictimai-siyasi enerjisinin milli dövlət quruculuğu kimi müqəddəs (və tarixi!) bir işə sərf olunduğu bizim günlərdə disharmoniya, hərc-mərclik təbliğ edən qrup-partiya mənafeləri möv­qeyində dayanaraq qeyri-real, gerçəklikdən uzaq düşün­cə­lərlə, xülyalarla yaşayan ədəbiyyat (və ədəbiyyat adamı!) yalnız antimilli, antiictimai deyil, həm də antitarixidir. Milli döv­lət quruculuğu təkcə iqtisadi, siyasi-ideoloji bir proses yox, ey­ni zamanda çox böyük mənəvi-ideoloji, mədəni prosesdir. Və hə­min prosesdəbilavasitə iştirak etməli olan yazıçı ondan kənarda da­yanırsa, “mən siyasətə qarışmıram” deyirsə, o, fəraridir; sözünü açıq deməyib, gah nala, gah mıxa vurursa, o, təxribatçıdır...

   Zəlimxan Yaqub xalqın milli-demokratik dövlətçilik hissləri­nin, duyğularının və intellektinin ifadəçisidir. Zəlimxan Yaqub ya­­ra­dıcılığı böyük sənətin əbədi qanunlarına uyğun gələn, ədə­bi tə­ləblərinə cavab verən bir yaradıcılıqdır... Yalnız ideya-məs­lək aydınlığı, ifadə-poetexnologiya təbiiliyi, ənənə ilə no­va­torluğun, genotip ümumiliyi ilə üslub özünəməxsusluğunun qarşılıqlı əla­qəsi, üzvi harmoniyası olan yerdə böyük sənətdən söhbət gedə bilər. Zəlimxan Yaqub yaradıcılığının həmin key­fiyyətlərə malik olduğunu yalnız ədəbi təxribatçılar ınkar edə bilərlər.

   Mən həmişə bu fikirdə olmuşam ki, ən mükəmməl, ən çox ya­şamağa qadir, ən əxlaqlı ədəbiyyat “camaat içinə çıxmağa üzü olan” ədəbiyyatdır. Kim deyirsə ki, o, “tənhalığın ədəbiyyatı”nı ya­radır, kim deyirsə ki, onun əsərləri “pıçıltı ilə oxunmaq üçün” yazılıb, kim deyirsə ki, “şeirin mənası şairin qarnın­dadır”, ondan nə Nizami, nə Füzuli, nə Vaqif olmaz... Böyük ədəbiyyat böyük mət­ləblərin kəşfi və izharıdır!.. Böyük şairlər cadugərlərdən, fa­la­baxanlardan, münəccimlərdən sonra deyil, məhz peyğəm­bər­lər­dən sonra gəlirlər...

   Cadugərlər, falabaxanlar, münəccimlər fərdin maraqlarına uy­ğun hərəkət etdikləri, bir nəfərin istəklərinin təminatçısı olduqları hal­da, peyğəmbərlər bütövlükdə cəmiyyətin xoşbəxtliyi, mənə­vi-ruhi intibahı üçün çalışırlar. Böyük şairlər də belədir... Onlar da pey­ğəmbərlər kimi özlərində bütövlükdə cəmiyyəti, xalqı ifadə et­məkdən, onun genişmiqyaslı, çoxspektrli emosi­yalarının tər­cü­manı olmaqdan tükənməz ləzzət duyurtar. Və bö­yük şairtərin də ürəyi peyğəmbərlərin ürəyı qədər geniş, hissləri peyğəmbərlərin his­sləri qədər müqəddəs olur.

    Mən qətiyyən şübhə etmirəm ki,   Zəlimxan Yaqub Azər­bay­ca­­nın, ümumən türk dünyasının dünyaya bəxş etdiyi o böyük şa­ir­­lərdəndir ki, onun yaradıcılığının cövhərində, mayasında ila­hi is­tedadın enerjisi, Tanrıdan gələn güc, qüdrət var, əgər belə olma­saydı o, Zəlimxan Yaqub olmazdı!..

“Şərq” qəzeti, 1 mart 2005-ci il.